فرق گلیم با جاجیم، تفاوت دو دست بافته سنتی ایرانی است که هر دو زاده هنر زنان ایرانی است. هنر زنان عشایر و روستایی که تمام نیازهای خانواده خود را با هر آنچه در اختیار دارند تأمین می‌کنند. شاید زمانی که اولین گلیم یا جاجیم بافته می‌شد کسی تصور نمی‌کرد روزی این دست بافت رنگارنگ به یکی از معروف‌ترین صنایع دستی ایران تبدیل شود. اینکه معنی جاجیم چیست؟ یا گلیم چطور بافته می‌شود؟ اطلاعات جالبی است که دانش ما را در مورد گلیم ایرانی، گلیم دستباف و صنایع دستی ایران افزایش می‌دهد. اما بدون شک زیبایی و کارایی گلیم و جاجیم از همه مهم‌تر است. ما در این مطلب ضمن بیان تفاوت جاجیم و گلیم نکات دیگری مانند محاسن و معایب جاجیم و گلیم را نیز بیان می‌کنیم.
تفاوت گلیم با جاجیم چیست؟
در واقع می‌توان جواب این سوال که فرق بین گلیم و جاجیم در چیست؟ را اینطور بطور خلاصه داد. تفاوت این دو از نظر ضخامت، ابعاد، روش بافت، نوع بافت، چله و طرح است. در ادامه مطلب اول به تعریف مختصری از گلیم چیست و جاجیم چیست، میپردازیم. و در ادامه به توضیح مفصل راجع به فرق جاجیم و گلیم خواهیم پرداخت.
گلیم چیست؟
گلیم، دست‌بافتی از تار و پود است که از نخ‌های پشمی یا پنبه‌ای بافته می‌شود. موی بز، پشم گوسفند یا حتی ابریشم را می‌توان برای بافت گلیم به کار برد. برای بافت گلیم، رشته‌های پود بر روی تارهای نصب شده بر دار بافته می‌شوند. گلیم در واقع نوعی فرش سبک است ولی در میان عشایر به عنوان روانداز حیوانات یا پوشش دیوار و چادر نیز استفاده می‌شود. امروزه در دکوراسیون مدرن هم از انواع گلیم برای پوشش یا تزئین استفاده می‌شود. در مورد اندازه گلیم محدودیت خاصی وجود ندارد زنان عشایر بنا به نیاز خود اندازه گلیم را مشخص می‌کنند. رایج‌ترین اندازه گلیم ا متر در ۵/۱ متر است که به عنوان “ذرع و نیم” شناخته می‌شود. از انواع گلیم ایرانی می‌توان به گلیم زرند، افشار، گلیم قشقایی و گلیم سفره کردی نام برد.
از معایب گلیم می‌توان به میزان لطافت آن اشاره کرد. در واقع گلیم زیراندازی است که در بافت آن دوام و ماندگاری بر لطافت و ظرافت اولویت دارد. به همین خاطر در دکوراسیون مدرن از گلیم به عنوان فرش آشپزخانه یا راهرو استفاده می‌شود. نکته دیگر اینکه در مورد تمام محصولات طبیعی باید از لحاظ شرایط نگهداری و تثبیت رنگ نکات خاصی رعایت شود. امروزه از نخ‌های صنعتی برای بافت گلیم نیز استفاده می‌کنند.
در مطالب جداگانه‌ای به معرفی گلیم نقش برجسته ایلام، گلیم ایرانی، گلیم دستباف، گلیم هرسین، گلیم عنبران اردبیل، گلیم سنتی، گلیم قشقایی و تفاوت گلیم با فرش پرداخته‌ایم. همینطور از دیگر صنایع دستی کشور می‌توان از ترمه، خاتم کاری و گبه دستباف اشاره کرد.
جاجیم چیست؟
جاجیم دست بافتی دو رویه است که برای محافظت از سرما به عنوان روانداز، زیرانداز یا بالاپوش کاربرد دارد. بیشترین کاربرد جاجیم در گذشته استفاده از آن به عنوان روانداز کرسی بوده است. جاجیم هم مانند گلیم از نخ‌های ظریف پنبه‌ای یا پشمی یا ترکیبی از آنها بافته می‌شود. معنای جاجیم در لغت‌نامه “فرشی بافته شده از نخ‌های رنگین که از پلاس ناز‌ک‌تر است” عنوان شده است. بافت جاجیم در اغلب نقاط روستایی ایران رواج دارد.
نحوه بافت جاجیم به روش سنتی، قواعد خاص خود را دارد و به فضایی باز به وسعت ۱۰ تا ۲۰ متر مربع نیاز دارد. به دلیل فضای مورد نیاز در اغلب مناطق روستایی زنان در فضای باز به بافت جاجیم مشغول هستند. راه‌اندازی وسایل بافت جاجیم را اصطلاحاً “دراز کردن جاجیم” می‌گویند. این کار به وسیله ۴ میخ چوبی صورت می‌گیرد و هر زمان که بخواهند می‌توانند آن را جمع کنند. البته امروزه در برخی مناطق از دار هم برای بافت جاجیم استفاده می‌شود در این روش، پدال‌های دار به ترتیب خاصی با پا جابه‌جا می‌شود. نقش جاجیم معمولاً به صورت راه‌راه تکرار می‌شود. جاجیم معمولاً به عرض ۲۰ تا ۵۰ سانتی‌متر و طول ۸ تا ۱۰ متر بافته می‌شود.
از معایب جاجیم می‌توان به بافت ضخیم و جنس و رنگ طبیعی آن اشاره کرد. به هر حال محصولات طبیعی در کنار محاسنی که دارند مشکلاتی از لحاظ شستشو و نگهداری نیز دارند. اگر برای بافت جاجیم از پشم استفاده شده باشد باید در نگهداری و شستشوی آن نکات خاصی رعایت شود.
فرق گلیم با جاجیم
ضخامت، اولین تفاوت بین گلیم با جاجیم
اولین فرق گلیم و جاجیم در ضخامت آنها است. ضخامت جاجیم چیزی مابین پارچه و گلیم است. در واقع جاجیم، بافتی ظریف‌تر و نرم‌تر مشابه عبا دارد. به همین خاطر کاربرد جاجیم از گلیم متنوع‌تر است. ولی رایج‌ترین کاربرد گلیم به عنوان زیرانداز و یا همان فرش است.
ابعاد
فرق گلیم و جاجیم از لحاظ ابعاد نیز قابل تأمل است. همانطور که گفتیم در مورد ابعاد گلیم محدودیت خاصی وجود ندارد و دار گلیم به اندازه دلخواه برپا می‌شود. اما جاجیم معمولاً به صورت نوارهای طویل بافته می‌شود.
روش بافت
مهم‌ترین تفاوت جاجیم و گلیم در روش بافت آنها است. در دسته‌بندی روش‌های بافندگی سنتی، گلیم در گروه “بافت به وسیله دار” و جاجیم در گروه “بافت به وسیله دستگاه” قرار می‌گیرند. البته هر دو آنها به روش “تار و پودی” بافته می‌شوند.
نوع بافت
همانطور که گفتیم گلیم بر روی دار بافته می‌شود ولی برای بافت جاجیم دستگاه خاصی وجود دارد. در نتیجه نوع بافت جاجیم و گلیم هم کاملاً متفاوت است. به همین ترتیب، ابزار بافت گلیم هم با ابزار بافت جاجیم تفاوت دارد. مهم‌ترین فرق گلیم و جاجیم از لحاظ بافت این است که گلیم به صورت یک تکه بافته می‌شود ولی جاجیم اینطور نیست. برای بافت جاجیم چندین نوار بلند بافته می‌شود سپس این نوارها به هم متصل می‌شوند.
طرح
یکی از تفاوت‌های بارز جاجیم و گلیم از لحاظ طرح است. بافت خاص جاجیم محدودیت‌هایی برای طرح زدن بر روی آن ایجاد می‌کند. به عنوان مثال طرح‌های جاجیم باید به صورت عمودی و در راستای تارها باشند. ولی در بافت گلیم محدودیت بسیار کمتری برای طرح گلیم وجود دارد.
چله
چله‌کشی جاجیم هم کاملاً با گلیم تفاوت دارد. در چله‌کشی جاجیم از نخ‌های رنگی استفاده می‌شود که در بافت جاجیم تأثیرگذار است. زیرا نخ‌های چله در جاجیم دیده می‌شود. در واقع بخشی از طرح جاجیم هنگام چله‌کشی ایجاد می‌شود. اما در گلیم چله‌کشی در نقش گلیم تأثیری ندارد و اساساً در طرح گلیم دیده نمی‌شود. جاجیم و گلیم از لحاظ تعداد چله نیز متفاوت هستند. تعداد چله‌های جاجیم از تعداد چله‌های گلیم بیشتر است. البته نخ چله در جاجیم از نخ چله در گلیم ظریف‌تر است.
